Uprawianie turystyki zimowej, a zwłaszcza narciarskiej w wysokich górach nieuchronnie wiąże się z zagrożeniem lawinowym. Lawiny zawsze schodziły i będą schodzić w górach. Należy jednak pamiętać, że większość ofiar lawin jest jednocześnie ich sprawcami. Dzięki odrobinie wiedzy i zdrowego rozsądku można zminimalizować ryzyko stania się kolejną ofiarą lawiny.
1. Podstawowe zasady
Podstawowe zasady poruszania się w terenie i warunkach zagrożonych zejściem lawiny:
- Nie idź w góry sam – gdy znajdziesz się pod lawiną nikt nawet nie wezwie pomocy, nie mówiąc o wskazaniu prawdopodobnego miejsca w którym się znajdujesz.
- Po zboczach zagrożonych lawiną należy przejeżdżać pojedynczo (tak aby w razie lawiny ewentualnie tylko jedna osoba została porwana), pozostali narciarze powinni obserwować jadącego, aby po zejściu lawiny szybko zlokalizować poszkodowanego.
- Dobrze jest posiadać sprzęt do ratownictwa lawinowego (łopaty, sondy, nadajniki lawinowe) i umieć z niego korzystać.
- Strzeż się stoków osłoniętych od wiatru (stoków zawietrznych), gdyż na ich graniach może gromadzić się nawiany śnieg, który może zsunąć się w postaci lawiny. W warunkach zagrożenia lawinowego unikaj pułapek terenowych (żleby, wąwozy).
- Przed zjazdem zawsze rozważ konsekwencje ewentualnego osunięcia się śniegu w tym miejscu.
- Kiedy to możliwe korzystaj z lokalnych Ąródeł informacji: stopień zagrożenia lawinowego, ilość opadów w ostatnich dniach, lokalizacja lawiniastych zboczy itp.
Jednym z podstawowych czynników wpływających na zagrożenie lawinowe jest ilość opadów śniegu. Warto pamiętać, że opad śniegu w granicach 20-40 cm oznacza już znaczne zagrożenie lawinowe (3) (patrz stopnie zagrożenia lawinowego). Opad śniegu 40-70 cm powoduje, że pokrywa śnieżna może być słabo związana i lawiny mogą schodzić pod małym obciążeniem lub samorzutnie (4).
2. Rozpoznawanie terenu lawiniastego
Prawdopodobieństwo zejścia lawiny zależy nie tylko od panujących warunków śniegowych (stabilności pokrywy śnieżnej), ale także od charakterystyki terenu.
Nachylenie zbocza
Większość dużych lawin powstaje na stokach o nachyleniu 30-45 stopni. Statystycznie najbardziej niebezpiecznymi są zbocza o nachyleniu 35-40 stopni. Bardzo strome stoki zazwyczaj nie stanowią dużego zagrożenia, gdyż śnieg nie gromadzi się na nich w dużych ilościach na skutek systematycznego zsuwania się pod własnym ciężarem.
Zazwyczaj lawiny nie schodzą ze zboczy o nachyleniu poniżej 30 stopni. Pomimo tego warto zachować ostrożność, gdyż lawina może powstać na stromym zboczu znajdującym się powyżej i osiągnąć pozornie bezpieczny teren.
Warto nauczyć się oceniać nachylenie zbocza, po którym przyjdzie nam się poruszać. Niektóre modele kompasów posiadają proste urządzenie (rodzaj poziomicy) umożliwiające określenie nachylenia stoku – wystarczy położyć kijek na zboczu i wyznaczyć kąt pod jakim nachylony jest do poziomu.
Ukształtowanie terenu
Wszelkiego typu żleby, rynny, kotły są miejscami o zwiększonym zagrożeniu lawinowym zwłaszcza, gdy u ich szczytu znajdują się nawisy śnieżne. Lasy są nieco bezpieczniejsze, jeśli idzie o jazdę na nartach i związane z tym zagrożenie lawinowe. Jednak eksperci apelują o ostrożność również w lesie – jeśli las jest dostatecznie rzadki, aby można było zjechać w nim na nartach, to jest na tyle rzadki, żeby mogła przez niego przejść lawina.
Stoki osłonięte od wiatru (stoki zawietrzne) mogą posiadać śnieg zgromadzony na grani (nawiany z przeciwnej strony). Ten nawiany śnieg bardzo często staje się przyczyną niebezpiecznych lawin. Dlatego też należy unikać tego typu terenu. Zagrożenie lawinowe można oszacować znając przeważające kierunki wiatrów w okolicy oraz obserwując akutalny wiatr i kierunek nawiewania śniegu.
Żleby i wąwozy określa się bardzo często mianem pułapek terenowych. Lawina schodząca nawet z małego bocznego żlebu w wąwozie może złapać narciarza w potrzasku bez możliwości ucieczki. Podobna sytuacja może się zdarzyć, gdy narciarz zjeżdza w dużym żlebie. Generalnie należy unikać pułapek terenowych zawsze, gdy istnieje duże zagrożenie lawinowe.
Ślady działalności lawinowej
Lawiny wciąż schodzą w tych samych miejscach – na dobrych mapach Tatr takie stoki są zaznaczone. Warto krytycznie przyglądać się otaczającemu terenowi: „przecinka” w lesie może świadczyć o tym, że jest to miejsce w którym często schodzą lawiny, podobnie jak połamane drzewa, gałęzie, czy też rumowiska śnieżne u stóp zbocza. Jednak brak tych znaków nie świadczy o bezpieczeństwie tego terenu!
3. Stopnie zagrożenia lawinowego
Polskie służby ratownictwa górskiego (TOPR i GOPR) posługują się międzynarodową 5-cio stopniowa skalą określania zagrożenia lawinowego. Wychodząc w góry zawsze warto jest zapoznać się z aktualnym stopniem zagrożenia w rejonie, w którym zamierzamy się poruszać.
| Stopień zagrożenia | Stabilność pokrywy śniegowej | Prawdopodobieństwo zejścia lawiny | Zalecenia dla ruchu osób |
| 1 mały (nieznaczny) | pokrywa śniegowa jest na ogół utrwalona i stabilna (związana) | wyzwolenie lawiny jest możliwe na bardzo niewielu skrajnie stromych stokach, tylko przy dodatkowym dużym obciążeniu | na ogół bezpieczne warunki dla wędrówek |
| 2 umiarkowany | pokrywa śniegowa jest tylko na niektórych bardziej stromych stokach umiarkowanie stabilna, na ogół jednak wystarczająco utrwalona | wyzwolenie lawiny możliwe przede wszystkim na określonych bardziej stromych stokach, tylko przy dodatkowym dużym obciążeniu; nie należy się spodziewać samorzutnego schodzenia większych lawin | korzystne warunki dla wędrówek pod warunkiem uwzględnienia lokalnych rejonów zagrożeń; należy zwiększyć ostrożność przy pokonywaniu stoków zawietrznych i przełęczy |
| 3 znaczny | na wielu stromych stokach pokrywa śniegowa jest utrwalona tylko umiarkowanie lub słabo | wyzwolenie lawiny jest prawdopodobne już przy małym obciążeniu dodatkowym przede wszystkim na określonych stromych stokach; od przypadku do przypadku możliwe jest samorzutne schodzenie średnich bądź także pojedynczych dużych lawin | obszar możliwości poruszania się zostaje ograniczony rejonami zagrożeń; uprawianie turystyki wymaga dużego doświadczenia: należy zachować szczególną ostrożność na stokach z nawianym śniegiem, bezwzględnie omijać strome stoki zawietrzne |
| 4 duży | pokrywa śniegowa jest słabo utrwalona na większości stromych stoków | wyzwolenie lawin jest prawdopodobne już przy małym obciążeniu dodatkowym na większości stromych stoków; od przypadku do przypadku możliwe jest samorzutne schodzenie wielu średnich rozmiarów lawin, niejednokrotnie również dużych lawin | obszar możliwości poruszania się ulega bardzo znacznemu ograniczeniu poruszanie się wymaga dużej zdolności do lawinoznawczej oceny sytuacji; można poruszać się tylko po bezpiecznych trasach z zachowaniem wszelkich środków ostrożności i bezpieczeństwa |
| 5 bardzo duży | pokrywa śniegowa jest na rozległym obszarze słabo utrwalona i w znacznym stopniu chwiejna | należy spodziewać się samorzutnego schodzenia wielu dużych lawin, także na terenach o umiarkowanej stromiźnie | poruszanie się jest na ogół niemożliwe i mocno odradzane |
Zdjęcia pochodzą ze serwisu: www.avalanche.org
Autor: Wojciech Rogowski
