Wprowadzenie do butów telemarkowych

Buty stanowią bardzo ważny element telemarkowego wyposażenia i w dużym stopniu determinują możliwości narciarza. Wybierając  buty trzeba wziąć pod uwagę trzy podstawowe elementy. Po pierwsze: rodzaj narciarstwa jaki chcemy uprawiać. Po drugie: system wiązań. I po trzecie: dopasowanie buta do budowy swojej stopy / nogi.

Współczesne buty telemarkowe można podzielić  na trzy podstawowe kategorie:

• Buty plastikowe
• Buty skórzane
• Buty skórzano-plastikowe

W każdej z kategorii istnieje spora różnorodność oferowanych modeli. Oprócz materiału, z którego wykonane są buty, poszczególne modele różnią się wysokością, sztywnością i typem wiązania, do którego są przystosowane.

Buty plastikowe

Buty plastikowe stanowią najbardziej technologicznie zaawansowany element wyposażenia telemarkowego. Na pierwszy rzut oka przypominają zjazdowe skorupy, jednak wykonane są ze znacznie bardziej wyrafinowanych materiałów, co w połączeniu z odpowiednią konstrukcją zapewnia możliwość pracy buta na zgięciu palców.  Buty plastikowe przeznaczone są do przede wszystkim do zjazdu i doskonale sprawdzają się nawet w bardzo trudnych warunkach.  Należy jednak podkreślić, że wszyscy producenci przywiązują równie dużą wagę do zapewnienia wygody w trakcie uprawiania turystyki narciarskiej. Podstawowa zasada jest prosta: im but wyższy i sztywniejszy, tym lepiej się w nim jeździ, zaś mniej komfortowo chodzi.

W przypadku butów telemarkowych mówi się o dwóch rodzajach elastyczności (lub, jak kto woli sztywności). Pierwsza to elastyczność w kostce, czyli na ile but pozwala nam się pochylić do przodu. Drugi rodzaj to elastyczność w śródstopiu, czyli na ile but ugina się na zgięciu palców.

• Buty freeride’owe

Konstrukcja telemarkowych butów freeride’owych ma na celu zapewnienie maksymalnej efektywności w trakcie zjazdu. Możliwe jest to dzięki odpowiedniej sztywności buta i doskonałemu trzymaniu stopy. W porównaniu do innych kategorii butów telemarkowych są one najcięższe (masa pary butów w granicach 3,7 -4,0 kg)  i przy tym zazwyczaj czteroklamrowe (a wyjątek tu stanowi jedynie Garmont Voodoo).  Telemarkowe buty freeride’owe są również wygodne w turystyce i standardowo wyposażone są w tryb „chodzenie” oraz bardzo solidną podeszwę typu Vibram. Tego typu sprzęt oferuje najlepsze właściwości w trakcie zjazdu, co jednak jest częściowo okupione komfortem chodzenia. Wynika to z większej sztywności i masy buta. Innymi słowy jest to sprzęt dla osób nie uznających kompromisów w trakcie zjazdu.

Producent	Garmont	Scarpa	Scarpa	Crispi
Model	Voodoo	T1	T-race	XR
Model damski	Minerva	T1 WMN	—	—
System	NN75	NN75	NN75	NN75
Masa buta (1 szt)	1850 g	1940 g	1940 g	1980 g
Liczba klamer	3	4	4	4
Pochylenie buta	tryb „chodzenie”, pochylenie 13o	tryb „chodzenie”, pochylenie 16o i 20o	tryb „chodzenie”, pochylenie 16o i 20o	bd
Podeszwa		Vibram	Vibram	Crispi Kogatz
Dodatkowe info	Flex Index 130 TM (Voodoo)Flex Index 120 TM (Minerva)

* zdjęcia i dane pochodzą ze stron internetowych producentów i odnoszą się do męskich modeli butów

Producent	Black Diamond	Black Diamond
Model	Custom	Push
Model damski	—	Stiletto
System	NN75	NN75
Masa buta (1 szt)	2025 g	1950 g
Liczba klamer	4	4
Pochylenie buta	tryb „chodzenie”, pochylenie 14o, 18o i 22o	tryb „chodzenie”, pochylenie 14o, 18o i 22o
Podeszwa
Dodatkowe info	Flex Index 130	Flex Index 110 (Push)Flex Index 100 (Stiletto)

* zdjęcia i dane pochodzą ze stron internetowych producentów i odnoszą się do męskich modeli butów

• Buty uniwersalne

Buty uniwersalne są próbą znalezienia „złotego środka”  między efektywnością zjazdu a wygodą chodzenia na nartach. Charakterystyczną cechą tych butów jest zastosowanie trzech klamer (kolejny raz wyjątek stanowi Garmont z dwuklamrowym modelem Kenai). Dzięki mniejszej sztywności i masie (para butów waży 3,3-3,5 kg) ten typ butów jest bardziej wygodny w chodzeniu aniżeli modele freeride’owe, a przy tym zapewnia bardzo dobrą kontrolę w trakcie zjazdu.

Producent	Garmont	Scarpa	Crispi	Black Diamond
Model	Kenai	T2eco	CXP	Seeker
Model damski	Athena	T2eco WMN	—	Trance
System	NN75	NN75	NN75	NN75
Masa buta (1 szt)	1670 g	1720 g	1695 g	1750 g
Liczba klamer	2	3	3	3
Pochylenie buta	tryb „chodzenie”,  pochylenie 12o	tryb „chodzenie” pochylenie 16o i 19o	bd	tryb „chodzenie”, pochylenie 14o, 18o i 22o
Podeszwa		Vibram	Crispi Kogatz
Dodatkowe info	Flex Index 110 TM			Flex Index 100

* zdjęcia i dane pochodzą ze stron internetowych producentów i odnoszą się do męskich modeli butów

• Buty turystyczne

Buty turystyczne to najbardziej „odchudzona” kategoria pośród plastikowych butów do telemarku.  Para butów waży 2,8 – 3,0 kg, czyli nawet do 30% mniej niż najcięższe modele freeride’owe. Poza tym buty są dwuklamrowe i niższe od swoich większych braci. Komunikat jest więc bardzo jasny – „wygoda chodzenia”. Buty turystyczne zapewniają dobrą kontrolę nad nartami w trakcie zjazdu, ale na pewno nie są optymalne do jazdy w trudnym,  zwłaszcza wysokogórskim, terenie.

Producent	Garmont	Scarpa
Model	Excursion	T4
System	NN75	NN75
Masa buta (1 szt)	1400 g	1490 g
Liczba klamer	2	2
Pochylenie buta	tryb „chodzenie”	tryb „chodzenie”, pochylenie 16o
Podeszwa	Vibram	Vibram
Dodatkowe info

 

Buty w systemie NTN

Wraz z wprowadzeniem na rynek systemu NTN pojawiły się również nowe modele butów przeznaczone specjalnie dla tego nowego systemu. Trzej główni producenci (Garmont, Scarpa i Crispi) mają w swojej ofercie buty NTN. Jak do tej pory liczba dostępnych w sprzedaży modeli jest dość ograniczona w porównaniu do klasycznego systemu NN75. Producenci skoncentrowali się przede wszystkim na modelach freeride’owych, choć pewien wyjątek stanowi tu Crispi Shiver, który mieści się w kategorii butów uniwersalnych.

Producent	Garmont	Scarpa	Scarpa
Model	Prophet	TX Pro	TX Comp
Model damski	Priestess	TX Pro WMN	—
System	NTN	NTN / TLT	NTN
Masa buta (1 szt)	1830 g	1710 g	1740 g
Liczba klamer	3	4	4
Pochylenie buta	tryb „chodzenie”, pochylenie 13o	tryb „chodzenie”, pochylenie 18o i 22o	tryb „chodzenie”, pochylenie 16o i 22o
Podeszwa		Vibram	Vibram
Dodatkowe info	Flex Index 130 TM (Prophet)Flex Index 120 TM (Priestess)

* zdjęcia i dane pochodzą ze stron internetowych producentów i odnoszą się do męskich modeli butów

Producent	Crispi	Crispi
Model	Evo	Shiver Man
Model damski	—	Shiver Lady
System	NTN	NTN
Masa buta (1 szt)	1815 g	1610 g
Liczba klamer	4	3
Pochylenie buta	bd	bd
Podeszwa	Crispi Kogatz	Crispi Kogatz
Dodatkowe info	Twardszy model nosi oznaczenie WC

* zdjęcia i dane pochodzą ze stron internetowych producentów i odnoszą się do męskich modeli butów

 

Buty skórzane

Do niedawna telemark uprawiało się wyłącznie w butach skórzanych, gdyż tylko skóra zapewniała odpowiednią dla telemarku pracę buta. Buty skórzane wciąż oferują wiele zalet, do których należą przede wszystkim wygoda, stosunkowo niewielka masa i relatywnie niska cena. Jednak należy dodać, że tego typu buty nie zapewniają dobrego trzymania stopy, a zatem i kontroli narty w czasie jazdy (ostrzejszy stok, lód, jazda z cięższym plecakiem, itp.). Dlatego też bardzo szybko wypierane są przez najlżejsze typy butów plastikowych (np. Garmont Excursion, Scarpa T4), które oferują znacznie lepsze parametry zjazdowe, a przy tym są bardzo wygodne do chodzenia.

Trzymanie stopy w butach skórzanych zależy oczywiście od wysokości buta i grubości skóry. Jeżeli już się decydujemy na buty skórzane to należy kupić jak najwyższe. Buty skórzane są przeznaczone przede wszystkim do turystyki narciarskiej – są lekkie i wygodne, a także wystarczające do niezbyt ostrych zjazdów. Nie należy jednak wybierać tego typu sprzętu, gdy chce się nieco więcej zjeżdżać. Góry typu Beskid Sądecki albo Żywiecki (szczególnie z większym plecakiem) to już trochę za dużo dla przeciętnych butów skórzanych – Beskid Niski jeszcze ujdzie. Przeciętne przeciętnymi, niemniej jednak można jeszcze znaleźć modele butów skórzanych, które dobrze poradzą sobie we wspomnianych wyżej górach.

Buty skórzane występują zarówno w systemie NN75 jak i NNN BC. Bardzo ciekawą ofertę klasycznych skórzanych butów do telemarku mają takie firmy jak Alpina, Crispi oraz Garmont.

Buty skórzano-plastikowe

W zasadzie są to buty skórzane, jednak w celu nadania im większej sztywności i lepszego trzymania stopy, zostały zastosowane plastikowe elementy wzmacniające. Należy pamiętać, że pod względem przydatności do jazdy telemarkiem tego typu sprzęt jest bardziej zbliżony do butów skórzanych niż plastikowych. Dlatego też powinny być wybierane przede wszystkim do turystyki narciarskiej w niezbyt wymagającym terenie.

W dostępnej na rynku ofercie warto zwrócić uwagę na takie firmy jak: Alpina, Crispi, Salomon i Rossignol, które mają modele przeznaczone do systemu NN75 i NNN BC.

 

Starsze modele butów plastikowych

Na rynku wciąż można spotkać dość sporą liczbę starszych modeli plastikowych butów, które zostały już wycofane z produkcji. Dlatego też przedstawiamy ich krótką charakterystykę na przykładzie Garmonta:

Crispi CXT		Masa: 1395 g Wysokość: 27,5 cm Standard 75 mm 3 Pin („kaczy dziób”). Najlżejsze i najniższe spośród plastikowych butów, bardzo elastyczne. Dwie klamry + pasek z rzepem. Lekki but wewnętrzny. Podeszwa Vibram.
Garmont Veloce Scarpa T-2/T-3		Masa: 1825 g Wysokość: 32 cm Standard 75 mm 3 Pin („kaczy dziób”).Dwie klamry + pasek z rzepem. Dwie pozycje: jazda i chodzenie (ugięcie 14-29 stopni). Sznurowany but wewnętrzny. Podeszwa Vibram. Generalnie charakterystyki bardziej zjazdowe od poprzedniego modelu. Jedne z najbardziej popularnych telemarkowych skorup.
Garmont Gara Scarpa T-2 Crispi CXP		Masa: 1975 g Wysokość: 35 cm Standard 75 mm 3 Pin („kaczy dziób”). Wysokie, dość sztywne buty o bardzo dobrych charakterystykach zjazdowych. Trzy klamry + pasek z rzepem. Pozycje do chodzenia lub jazdy (ugięcie 18-23 stopni). Sznurowany but wewnętrzny. Podeszwa Vibram.
Garmont Syner-G Scarpa T-2 Crispi CXP		Masa: 1975 g Wysokość: 32 cm Standard 75 mm 3 Pin („kaczy dziób”). Trzy klamry + pasek z rzepem. Pozycje do chodzenia lub jazdy (ugięcie 17-22 stopnie). Sznurowany but wewnętrzny. Podeszwa Vibram. Jest to rozwojowa wersja modelu Gara (zastosowano nową technologię formowania skorupy). Buty dostępne są również w wersji G-fit z lżejszym, termo kształtowalnym butem wewnętrznym) – wówczas masa buta 1780 g
Garmont Ener-G Scarpa T-1 Crispi CXR/CXU		Masa: 2080 g Wysokość: 35 cm Standard 75 mm 3 Pin („kaczy dziób”). Cztery klamry + pasek z rzepem. Pozycje do chodzenia lub jazdy (ugięcie 19-24 stopni). Sznurowany but wewnętrzny. Podeszwa Vibram. Typowy sprzęt wyczynowy używany przez zawodników. Ciężki, sztywny but przeznaczony przede wszystkim do zjazdu. Buty dostępne są również w wersji G-fit z lżejszym, termo kształtowalnym butem wewnętrznym) – wówczas masa buta 1850 g

 

Starsze modele Garmonta, Scarpy i Crispi były dość zbliżone do siebie. Aczkolwiek specjaliści podkreślają, że każda z tych firm dopracowała się pewnych istotnych cech indywidualnych swoich produktów. I tak w opinii ekspertów:

- Crispi to najbardziej elastyczne z wszystkich butów (zarówno, jeśli idzie o sztywność śródstopia jak i kostki); osiągnięto to dzięki konstrukcji skorupy buta zbudowanej z dwóch rodzajów tworzywa sztucznego (Pebax) o różnej sztywności; ponadto buty Crispi mają stosunkowo cienkie podeszwy; panuje opinia, że buty Crispi lepiej niż innych firm pasują na stopy o niewielkiej objętości (tzw. tęgości), aczkolwiek mogą sprawiać kłopoty osobom z wysokim podbiciem.
- Garmont oferuje buty, które są bardziej dostosowane do stóp o większej tęgości; ostatnio firma wprowadziła do swej standardowej oferty termo kształtowalne buty wewnętrzne (G-fit), dzięki czemu można w sposób optymalny dopasować but wewnętrzny do własnej stopy; ponadto Garmont oferuje najszerszą gamę modeli przeznaczonych specjalnie dla kobiet.
- Scarpa – buty tej firmy uważane są za najsztywniejsze, między innymi z powodu stosunkowo dużej różnicy między elastycznością w śródstopiu a w kostce; Scarpa w swej filozofii tworzenia butów kieruje się zasadą dopasowywania konstrukcji do najtrudniejszych rodzajów stóp;