Myśląc o zbliżającym się sezonie, i radośnie przygotowując się do niego mentalnie, sprzętowo i kondycyjnie, zastanawiam się również nad tym jak można zminimalizować obiektywne niebezpieczeństwa związane z jazdą terenową, ostatnimi czasy zwanej modnie freeridem. Jak to pisał Józef Oppenheim w swoim przewodniku po szlakach narciarskich Tatr Polskich „Teren to decyzja, wybór, orjentacja, przystosowanie teoretycznej wiedzy boiskowej do niespodzianek życia i gór.” Oraz „Umiejętności jazdy terenowej – na boisku żaden narciarz nie posiądzie. Boisko to salon narciarski. Na boisku można olśnić panienki i mistrzów karuzelą wyuczonych expedite ewolucyi, a w terenie przy całej wiedzy boiskowej – zgłupieć”.

Cytując dalej Oppenheima w terenie czekają na nas :” męczący nogi marsz podchodzeniowy, plecak, zmienny- czasem co parę metrów- śnieg wymagający umiejętności wyszukiwania sobie drogi i odpowiedniego zastosowania ewolucyj, wiatr od tyłu a śnieg w oczy, kamienie, zlodowaciałe koleiny, stromy las tatrzański, lawiny i wszelka inna cholera górska”.

Oczywistym jest, że w unikaniu powyższych niebezpieczeństw najważniejsza jest wiedza i doświadczenie, zdobywane przez praktykę i jeszcze raz praktykę. Wiedzę teoretyczną można zdobyć poprzez lektury podręczników górskich, artykułów prasowych, wiedzę praktyczną poprzez udział w szkoleniach lub korzystanie z rad bardziej doświadczonych kolegów. O wiedzy tej nie będę tu pisał, albowiem nie czuję się do tego powołany biorąc pod uwagę moje nader skromne doświadczenie górskie. Chciałbym jednak napisać o wyposażeniu technicznym, które zostało stworzone specjalnie z myślą o turystach wysokogórskich i o narciarzach jeżdżących poza trasami.

Wyposażenie lawinowe

Lawiny to straszny żywioł, którego skutkom zapobiegać może tylko szczęśliwe ich unikanie. Jeżeli zdarzy się najgorsze i zostaliśmy zasypani przez lawinę, przy założeniu że nadal żyjemy, najważniejszą rzeczą jest czas, który upłynie od zasypania do momentu odkopania. Wyposażenie techniczne, które pozwala skrócić czas poszukiwania to: detektory lawinowe, sondy lawinowe i składane łopatki lawinowe.

Detektory lawinowe/ Pipsy

Detektory lawinowe to w gruncie rzeczy nadajniki radiowe emitujące sygnał radiowy o częstotliwości 457 kHz. Najczęściej detektory lawinowe mają zarówno funkcję nadawania sygnału jak również funkcję poszukiwania sygnału drugiego nadajnika, który pozostaje zasypany wraz z jego właścicielem. Istnieje kilka firm produkujących pipsy, poszczególne modele różnią się znacznie sposobem działania i obsługi. Detektory mogą naprowadzać na sygnał dźwiękiem, diodami świetlnymi, lub/i przy pomocy wyświetlaczy pokazujących odległość od zasypanego nadajnika. Do najbardziej popularnych producentów detektorów należą firmy Arva, Backcountry Access, Barryvox, Ortovox, Pieps i Survival on Snow.

Co ciekawe, podobno detektory lawinowe domowego wyrobu, produkują ludzie związani z wrocławskim środowiskiem speleologicznym. Nie wiem na ile skuteczne są ich wyroby, ale z tego co słyszałem są niezmiernie konkurencyjne cenowo 100-200 PLN wobec co najmniej 1000 PLN za wyrób renomowanej firmy.

Z punktu widzenia skuteczności działania detektorów lawinowych ważne jest t,o aby cały zespół narciarzy był wyposażony w nie, tylko wtedy będzie można szybko odkopać zasypanego towarzysza.

Sondy Lawinowe

Sonda lawinowa to składana cienka tyczka służąca do poszukiwania zasypanego pod śniegiem. Sondą tę wprowadza się w śnieg w prawdopodobnym miejscu zasypania w celu dokładnego umiejscowienia ciała zasypanego. Istnieje bardzo wiele typów sond, różnych producentów i o różnych długościach, materiale wykonania etc.

Łopaty lawinowe

Łopaty lawinowe służą do odkopania delikwenta spod śniegu. Łopata taka może mieć szuflę z plastiku lub z aluminium. Powinna być w miarę możliwości składana i lekka, przez co łatwa w transporcie. Na rynku istnieją modele, jak chociażby Backcountry Access Companion, które łączą ze sobą zarówno łopatę jak i sondę lawinową która pozostaje ukryta w rączce łopaty.

Avalung

Avalung jest wynalazkiem firmy Black Diamond, który ma za zadanie umożliwić oddychanie zasypanemu. Urządzenie to składa się z uprzęży noszonej na korpusie, filtra węglowego i specjalnego ustnika wystającego z pod kurtki narciarskiej w bezpośredniej bliskości twarzy. Kluczowym elementem w przypadku porwania przez lawinę jest uchwycenie zębami ustnika i nie wypuszczenie go pomimo bycia kotłowanym przez lawinę. Może to być problematyczne, niemniej jednak producent podaje referencje osób zasypanych przez ponad 2 godziny, co bez avalunga byłoby chyba niewykonalne.

Ochrona ciała

Narciarz narażony jest na różnego rodzaju urazy ciała, którym zapobiegać można poprzez zastosowanie kasków i specjalnych ochraniaczy.

Kaski

Kaski przeznaczone są ochrony tego, co mamy najcenniejszego czyli głowy. Najlepiej jest używać kasków specjalnie przeznaczonych do freeraidu lub freestylu. Kaski te zrobione są z kompozytów cechujących się dużą odpornością na uderzenia przy dużych szybkościach np. rozpędzony delikwent w drzewo. Kaski te powinny być lekkie i w miarę możliwości posiadać możliwość wentylacji i nie upośledzać zmysłu słuchu.

Co ciekawe, z moich badań wynika że kaski narciarskie są dostępne w polskich sklepach. Ciekawe modele o zróżnicowanej cenie oferują firmy Salomon, Rossignol, Scott i Carrera.

Zastawiać się można, czy możliwe jest wykorzystanie kasków wspinaczkowych lub rowerowych do jazdy terenowej. Jakkolwiek tego typu zabezpieczenie na pewno jest lepsze niż żadne, to kaski typowo narciarskie na pewno są najlepsze (kaski wspinaczkowe projektowane są głownie z myślą o odbieraniu energii kinetycznej spadających z góry kamieni a kaski rowerowe nie dają pełnej ochrony tyłu głowy).

Ochraniacze

Ekstremalni freeriderzy używają specjalnych ochraniaczy na plecy, golenie i łokcie. Tego typu ubranie przypomina gumową zbroję podobną do tych które używane są w motor crossie, która zabezpiecza przed urazami kręgosłupa i innych wrażliwych części ciała. Zbroję taką nosi się pod ubraniem i co do zasady nie powinna ona ograniczać swobody ruchów narciarza.

Wspomnieć tu również wypada o nakolannikach, które zabezpieczają przed urazem kolana.

Gogle

Gogle oprócz poprawy widoczności we mgle lub padającym śniegu powinny być tak skonstruowane, aby zabezpieczały oczy przed uszkodzeniami np. ostrą gałęzią drzewa.

Wnioski

Zdaję sobie sprawę, że w związku z cenami wyposażenia najbardziej popularnym sprzętem z powyższego zestawu pozostaną gogle, natomiast pozostałe traktowane będą jako swego rodzaju „gadżety” bez których można się obyć.

Z moich wyliczeń wynika, że nabycie powyższego zestawu, sprzętu może wynieść ponad 2000 PLN, tak więc będzie przekraczał możliwości nabywcze przeciętnego narciarza terenowego (często przekraczać też będzie wartość podstawowego sprzętu narciarskiego).

Pamiętać równocześnie należy, że ceny rozbitej głowy nie mówiąc już o cenie najwyższej…., nie da się przeliczyć na żadne pieniądze dlatego warto zadbać o własne bezpieczeństwo i wyposażyć się w to co niezbędne.

Kończąc życzę wszystkim czytelnikom, abyście nigdy nie musieli wykorzystywać właściwości zakupionego sprzętu, a wasze wycieczki zawsze kończyły się bezpiecznie i szczęśliwie w schronisku nad miską czegoś ciepłego (lub jak kto woli nad kuflem czegoś zimnego).

Autor: Marcin Eckert

Jeżeli idzie o gotowanie w terenie w zimie istnieje kilka możliwości:

• maszynka gazowa
• ognisko
• maszynka benzynowa
• świeczki
• maszynka elektryczna
• paliwko turystyczne
• maszynka spirytusowa

Maszynka gazowa

Patent byłby doskonały, gdyby nie to, że przy ujemnych temperaturach prężność gazu maleje i (przy -20°C) bezczelnie nie chce wylatywać z butli. Konieczne jest wtedy rozgrzanie zbiornika z gazem bądź to świeczką, bądź to swoim zziębniętym ciałem. Fakt jest faktem, z gazem na mrozie mogą być problemy. Przeważnie maszynki gazowe mają zbyt małą moc, aby dało się na polu w jakimś rozsądnym czasie stopić ze śniegu rozsądną ilość wody. Można za to w miarę bezpiecznie używać ich w namiocie – wystarczy tylko zapewnić jakąś minimalną wentylację, raczej trudno się podusić. Przy temperaturze -5 do -10°C blisko dwa litry wody udawało się nam zagotować w ciągu 45 minut (ze śniegu oczywiście – nie trzeba chyba nikogo przekonywać o bezcelowości noszenia wody na nocleg w zimie). Nasza maszynka jest raczej jedną z mniejszych (mały palnik), można kupić większe.

Gotowanie w namiocie ma swoje zalety i wady. Największą zaletą jest to, że można sobie spokojnie gotować nawet podczas bardzo silnego wiatru i zamieci. Jest co prawda czasami trochę ciasno, ale to chyba i tak lepsze niż stać na mrozie w oczekiwaniu na herbatkę. Poza tym podczas gotowania w namiocie robi się naprawdę ciepło. Niestety namiot bardzo szybko wilgotnieje od środka, oraz wszystkie rzeczy które w nim są (naturalnie). Jeżeli już coś gotujecie, to przynajmniej nie rozścielajcie śpiworów, chyba że lubicie spać w wilgotnych. Nie polecam planować wypraw na samym gazie dłuższych niż trzy noclegi.

Maszynka benzynowa

Zachowuje się dobrze w znacznie niższych temperaturach niż maszynka gazowa, ale jest znacznie bardziej nieobliczalna. Z tego względu nie odważyłbym się użyć jej w środku namiotu, chyba że w ostateczności. Jest też znacznie cięższa od gazowej (trzeba nosić ze sobą benzynę) ale za to ma większą moc i na polu można już nią coś zdziałać.

Ognisko

Najlżejsze do transportu okazuje się być ognisko. Daje też największe możliwości. Po pierwsze można przy nim wysuszyć ubrania – rzecz niebagatelna, a wręcz czasami niezbędna, po drugie na słusznej wielkości ognisku można całkiem sprawnie zagotować wodę, po trzecie można się przy nim ogrzać. Niestety wysuszone ubrania prawie na pewno będą capiły (niekiedy niemiłosiernie) dymem, rozpalanie ogniska trwa zdecydowanie dłużej niż uruchomienie maszynki, no i nie można za bardzo zabrać ogniska do namiotu, co w przypadku zamieci jest dużym problemem.

Świeczki

Wbrew pozorom nie taki głupi wynalazek. Można stosować je w namiocie zarówno do gotowania jak i ogrzewania (bez przesady oczywiście – aby nie spowodować zbytniego zawilgocenia namiotu czy wręcz lokalnego opadu deszczu). Do gotawania trzeba ustawić 3 – 4 równej długości świeczki na czymś sztywnym (menażka, puszka) tak aby odległości między nimi były przynajmniej 6 cm (jeśli będą zbyt blisko szybko się stopią). Potem pozostaje już tylko cierpliwie trzymać menażkę nad świeczkami. Uzyskanie gorącej wody (a nawet zagotowanie) zajmuje ok. 40 – 50 minut jeżeli topimy ze śnieg, zaś ok 20 minut gdy mamy H2O od razu w stanie płynnym. Ze względu na konieczność długotrwałego pozostawania w bezruchu podczas trzymania menażki oraz możliwość zgaszenia świeczek przez wiatr nie zaleca się gotowania na zewnątrz. Skutkiem ubocznym metody jest osmolona menażka i związana z tym konieczność chronienia wszystkiego przed wybrudzeniem.

Maszynka elektryczna

Konieczne jest posiadanie bardzo długiego przedłużacza.

Jak widać każda metoda ma swoje wady i zalety. Dłuższe wypady należy raczej planować z uwzględnieniem ognisk. Osoby, które wybierają się na taką imprezę po raz pierwszy powinny wziąć ze sobą maszynkę gazową lub benzynową (w ostateczności paliwko), a i potem należy dobrze rozważyć taką ewentualność. Nawet doświadczonym nie udaje czasami rozpalić ognia, i co wtedy?

Autor: Rafał Stankiewicz

Paliwko turystyczne

…używaliśmy ich na chyba wszystkich wyprawach zimowych i nieraz nas ratowały z opałów. Jest to półśrodek jeśli chodzi o gotowanie wody, to fakt, ale jako sposób na topienie śniegu jest bardzo dobry. Ponieważ paliwka nie zmieniają swojej wysokości w miarę palenia się tak jak świeczki, łatwo można postawić na czymś menażkę i pod to podsunąć palące się paliwko. Śnieg topi się bez naszego udziału (co pewien czas trzeba tylko dosypać go do menachy ).Inne zalety:

wspaniały „zapalacz” ogniska -po prostu super . Zawsze starałem się mieć awaryjne paliwko na wypadek problemów z zapaleniem ogniska. Myślę, że w tym celu można je uznać za wyposażenie niezbędnika!
można do paliwek kupić prostą, tanią i lekką aluminiową „kuchenkę”, która rozwiązuje problemy z kombinowaniem patentów do postawienia menażki. Używaliśmy takiej kuchenki, bo wiele nie waży, a znacząco przyspiesza „zabawę” z wodą

dużo odporniejsze na podmuchy wiatru od świeczki.

Maszynka spirytusowa

Patent całkowicie w zimie nie przydatny, w ujemnych temperaturach pomimo wielu prób nie udało się nam jej odpalić . A w dodatnich temperaturach nawet gdy się zapaliła to i tak miała za małą moc do gotowania.

Autor: Artur Hojda

Planując zimową wyprawę na nartach dobrze jest zapoznać się z ogólnym charakterem regionów górskich. Dzięki temu można lepiej wybrać teren najlepiej odpowiadający własnym preferencjom i posiadanym umiejętnościom. Poniżej zamieszczone zostały opisy następujących rejonów:

• Beskid Sądecki
• Beskid Niski

Jeśli chciałbyś podzielić się swoimi wrażeniami i doświadczeniami z uprawiania turystyki narciarskiej (opisy gór i odbytych wycieczek) prosimy o kontakt. Z przyjemnością zamieścimy Twoje opisy na Polskiej Stronie Telemarkowej.

Beskid Sądecki

Ogólna charakterystyka:
Cechą charakterystyczną Beskidu Sądeckiego jest jego pasmowość (pasmo Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej). Oznacza to, że po osiągnięciu głównego grzbietu pasma (ok. 1000 m n.p.m.) można przejść przez wszystkie wierchy bez dodatkowych podejść i zjazdów. Obydwa pasma są stosunkowe długie 20-30 km. Trasy (ścieżki i drogi) biegną zazwyczaj lasami od czasu do czasu przecinając malownicze hale i polanki.

Dojazd:
Najdogodniejszymi punktami do rozpoczęcia wędrówki są: Krynica – Czarny Potok (pasmo Jaworzyny) oraz Piwniczna – Sucha Dolina (pasmo Radziejowej). W obydwu przypadkach łatwo można się dostać na miejsce z Nowego Sącza autobusami PKS lub komunikacją gminną. Zarówno w Czarnym Potoku jak i na Suchej Dolinie są liczne wyciągi narciarskie dzięki którym można wjechać na główny grzbiet pasma.

Można również wystartować z Doliny Popradu, Dunajca lub Kamienicy, lecz wówczas należy się liczyć ze stosunkowo długim (różnica wysokości 600-800 m) i miejscami ostrym podejściem.

Warunki śniegowe:
W Beskidzie Sądeckim pokrywę śnieżną grubości ok. 50 cm można uznać za w pełni wystarczającą do uprawiania turystyki narciarskiej. Na szczycie pasma taka ilość śniegu jest wartością przeciętną.

Główne ośrodki narciarskie:
Krynica: Jaworzyna, Słotwiny
Piwniczna: Sucha Dolina
Wierchomla
Szczawnica

Beskid Niski

Ogólna charakterystyka:
Beskid Niski jest terenem bardzo zalesionym i słabo zaludnionym (za to można spotkać wilki). Większość szczytów nie przekracza wysokości 800 m.n.p.m. Wędrując szlakami turystycznymi należy się liczyć z dużą liczbą stromych podejść i zjazdów w lesie. Pod tym względem nie jest to łatwy teren do turystyki narciarskiej. Preferowaną przez nas alternatywą jest poruszanie dolinami, w których zachowała się dobra sieć dróg między miejscami gdzie znajdowały się łemkowskie wsie. Po tych wsiach pozostały olbrzymie polany, dzięki czemu nie ma niebezpieczeństwa, że turysta będzie poruszał się wyłącznie w lesie. Drogi niejednokrotnie nie są przejezdne nawet dla samochodów terenowych, więc nie trzeba się obawiać, że samochody będą przeszkadzać. Naszym zdaniem jest to znacznie ciekawszy sposób na poznanie klimatu Beskidu Niskiego niż chodzenie po szlakach.

Dojazd:
Komunikacja autobusowa (PKS) w rejonie Beskidu Niskiego jest stosunkowo uboga. Należy przy tym pamiętać, że Beskid Niski podzielony jest między województwo małopolskie i podkarpackie. Jest to o tyle ważne, że PKS wciąż przestrzega „rejonizacji” i w praktyce przedostanie się z jednego województwa do drugiego może okazać się bardzo kłopotliwe.

Warunki śniegowe:
Beskid Niski posiada swój specyficzny klimat odpowiadający bardziej Bieszczadom niż na przykład Beskidowi Sądeckiemu. Z naszego doświadczenia wynika, że warunki śniegowe w Beskidzie Niskim są bardzo dobre. Zdarzyło się, że w Nowym Sączu nie było śniegu i padał deszcz, gdy w okolicach Koniecznej (kilkadziesiąt kilometrów dalej na tej samej wysokości) zima była sroga i śniegu nie brakowało – było co najmniej kilkadziesiąt centymetrów.

Główne ośrodki narciarskie:
W zachodniej części Beskidu Niskiego infrastruktura narciarska jest generalnie słabo rozwnięta. Jedyny większy wyciąg znajduje się na Magurze Małastowskiej.

Pierwsze kroki są trudne. Przeważnie nikt z nas nie jeździ na nartach z plecakiem wyładowanym po brzegi. A trzeba przyznać, że cięższy to miałem tylko w Czarnohorze, gdy zabieraliśmy z Polski jedzenie na dwa tygodnie. Było tak chyba dlatego, że ciężar plecaka zimą jest odwrotnie proporcjonalny do kwadratu doświadczenia.

m = 1/d2 ………………….. (czas na szybkie obliczenia) ………………..

Szybko okazuje się, że jazda z plecakiem to nie to samo co bez. Dodawszy do tego przeciętne umiejętności narciarskie uzyskuje się w efekcie częste i bolesne spotkania z Matką Ziemią. Pół biedy jeśli ląduje się w miękkim śniegu, gorzej jeśli to jest lód. Na domiar złego wstawanie okazuje się jeszcze mniej przyjemne.

Najpierw trzeba ustalić w którym miejscu znajdują się nasze kończyny uważając aby nie pomylić ich z nartami, które wystają to zza ucha to znów spod pachy. Później należy rozplątać ten węzeł i przejść do leżenia zwykłego. W kolejnym etapie możliwe są następujące warianty:
a) wstawanie bez odpinania nart i zdejmowania plecaka,
b) wstawanie bez odpinania nart po uprzednim zdjęciu plecaka,
c) wstawanie po odpięciu nart z założonym plecakiem,
d) wstawanie po zdjęciu nart i plecaka,
e) wstawanie po zdjęciu wszystkiego.

Z własnego doświadczenia zdecydowanie nie polecamy ostatniego sposobu (e). Jest on bardzo czasochłonny i niezbyt komfortowy ze względu na chłód przenikający całe ciało. Poza tym można w ten sposób wywołać niepożądany efekt u obserwatorów zwany potocznie zgorszeniem. Pozostają w ten sposób tylko cztery możliwości.

Metoda a) wymaga najwięcej sprawności lekkoatletycznej ale jest też najszybsza. Przy małej wprawie jednak często kończy się niepowodzeniem i powoduje tylko cykliczny powrót do położenia wyjściowego.
Metoda b) pozornie wydaje się wygodna. Samo wstanie jest łatwe i szybkie, jednak ubieranie plecaka (przeważnie ciężkiego) powoduje chwilowe zachwianie równowagi mogące zakończyć się nagłym kolapsem.
Metoda c) nie posiada wad metody b) natomiast problemem może być odpięcie nart w pozycji leżącej.
Metoda d) posiada te same wady co metoda c). Ponadto, jeżeli po wstaniu najpierw zapnie się narty, pojawiają się niedogodności typowe dla metody b).

Uwaga! Nie zniechęcaj się. Nawet jeśli podczas wstawania upadniesz np. 5 razy i zaczynasz wmawiać sobie, że leżenie na śniegu też jest przyjemne albo zadajesz sobie pytanie: Co ja tu robię? – nie poddawaj się. Podjęcie decyzji o powrocie do domu nie zmienia twojej sytuacji – i tak musisz najpierw wstać! Z czasem częstotliwość upadków spada z 3/min do 2/h itd. Przebieg krzywej spadku częstotliwości upadków jest zależny od cech osobniczych narciarza.

Tyle jeśli chodzi o naukę radzenia sobie w sytuacji horyzontalnej.

Autor: Rafał Stankiewicz